διάβρωση

Όρος που χρησιμοποιείται στη γεωλογία και, υπό ευρεία έννοια, αναφέρεται στο σύνολο των διεργασιών που προκαλούν διάφοροι φυσικοί παράγοντες, με αποτέλεσμα την αργή αλλά συνεχή αποσύνδεση και αποκομιδή, λιγότερο ή περισσότερο έντονη κατά τόπους, των πετρωμάτων που αποτελούν τη λιθόσφαιρα. Οι παράγοντες αυτοί είναι οι ατμοσφαιρικοί (βροχή, χιόνι, άνεμοι), τα ρέοντα ύδατα, η θάλασσα ή οι παγετώνες. Συνέπεια της δ. είναι ο σχηματισμός χαρακτηριστικών μορφών στην επιφάνεια του φλοιού της Γης, οι οποίες ονομάζονται διαβρωσιγενείς. Σε ορεινές ή ερημικές περιοχές –όταν μάλιστα λείπει ο προστατευτικός φυτικός μανδύας– ο σχηματισμός των μορφών αυτών συντελείται με ιδιαίτερα έντονο ρυθμό και εξελίσσεται πιο γρήγορα. Από την καταστρεπτική ενέργεια της δ. προέρχονται οι τυπικές μορφές του γήινου ανάγλυφου, όπως οι κοιλάδες, οι απόκρημνες ακτές, τα φαράγγια, οι χηλές παγετώνων, τα φιόρδ, οι χύτρες, τα σπήλαια, οι καταβόθρες, οι φυσικές γέφυρες, οι πυραμίδες κλπ. Με μια πιο στενή έννοια, ο όρος δ. συχνά περιορίζεται στην καταστρεπτική δράση και στη μεταφορά του κινητού υλικού από το νερό των ποταμών και των χειμάρρων. Με την ενέργεια της δ. το ύψος των πιο ψηλών βουνών μειώνεται σταδιακά, κατά τη διάρκεια περιόδων που αντιστοιχούν σε εκατομμύρια χρόνια, και έτσι αυτά μετατρέπονται σε σχεδόν επίπεδες επιφάνειες, εφόσον όμως η δ. συνεχίζεται χωρίς διακοπή· εάν η επιφάνεια ανυψωθεί πάλι από διαδοχικές ανοδικές κινήσεις ή πτυχωθεί ξανά, τότε το ανάγλυφο αποκτά πάλι ύψος, η δ. ξαναρχίζει με καινούργια ορμή και δημιουργούνται σύνθετες διαβρωτικές μορφές της παλαιάς και νέας δ. Αυτή η θεωρητική εξέλιξη ενός ανάγλυφου ονομάζεται κύκλος διάβρωσης (θεωρία του Β. Ντέιβις). Κατά τη θεωρία αυτή, ο κύκλος της δ. αποτελείται από τρία στάδια: α) το στάδιο της νεότητας, κατά τη διάρκεια του οποίου το ανάγλυφο έχει ακόμα πολύ μεγάλο ύψος, γι’ αυτό και οι διαβρωτικοί παράγοντες, κυρίως τα ρέοντα ύδατα και το χιόνι, έχουν πολύ έντονη ενέργεια στις απότομες πλαγιές· β) το στάδιο της ωριμότητας, κατά το οποίο η προχωρημένη επίδραση της δ. έχει εξομαλύνει τις απότομες κορυφές και πλαγιές, ενώ τα υδάτινα ρεύματα έχουν δημιουργήσει κοιλάδες· γ) το στάδιο του γήρατος, που χαρακτηρίζεται από την αργή ελάττωση των κλίσεων, ενώ το ανάγλυφο τείνει συνεχώς προς την ισοπέδωση, έτσι ώστε αν η διαβρωτική ενέργεια δεν διακοπεί, θα σχηματιστεί μια ομαλή επίπεδη επιφάνεια με χαμηλούς λόφους, που ονομάζεται πανεπίπεδο. Η διάρκεια του κύκλου διάβρωσης δεν είναι πάντα η ίδια: για παράδειγμα στη λεκάνη του Μισισιπή έχει υπολογιστεί με διάφορες μετρήσεις πως η ελάττωση του ύψους της από το υλικό που μεταφέρει ο ποταμός στον Κόλπο του Μεξικού είναι περίπου 2,5 εκ. σε διάστημα 800 χρόνων. Ο ρυθμός ελάττωσης στη λεκάνη του Κολοράντο είναι σχεδόν δύο φορές ταχύτερος. Οι πρωταρχικές αιτίες της δ. είναι κυρίως η βαρύτητα και οι διακυμάνσεις της βαρομετρικής πίεσης που προκαλούν τα ρεύματα του αέρα. Η δ. είναι εντονότερη όπου η επιφάνεια του εδάφους έχει τη μεγαλύτερη κλίση και όπου οι άνεμοι αποκτούν τη μεγαλύτερη ταχύτητα. Οι παράγοντες της δ., που ενεργούν κυρίως με μηχανική ενέργεια, ενισχύονται από την παρουσία υλικού, που μεταφέρεται εν αιωρήσει με τον άνεμο και που δρα ως λειαντικό πάνω στα πετρώματα. Οι διάφοροι τύποι πετρωμάτων παρουσιάζουν αξιοσημείωτες διαφορές στην αντίστασή τους προς την ενέργεια των παραγόντων της δ. Ακόμα και στο ίδιο πέτρωμα παρατηρούνται διάφοροι βαθμοί αντίστασης από σημείο σε σημείο. Αυτό οφείλεται είτε σε εσωτερικές συνθήκες (π.χ. σε ετερογενετική σύσταση του πετρώματος) είτε σε εξωτερικά αίτια (π.χ. επιφάνειες μικρότερης αντίστασης εξαιτίας ρωγμών τεκτονικής προέλευσης). Γενικά τα πετρώματα όπως ο γρανίτης, οι λάβες, οι ισχυρά συγκολλημένοι ψαμμίτες και τα κροκαλοπαγή, οι χαλαζίτες, οι ασβεστόλιθοι και οι δολομίτες παρουσιάζουν υψηλό βαθμό αντίστασης και σχηματίζουν αδρές μορφές τοπογραφικού ανάγλυφου. Αντίθετα, οι ομαλές πλαγιές και οι σχηματισμοί με ήπια διαμόρφωση είναι τυπικές μορφές αργίλων, πολλών χαλαρών ψαμμιτών, διαφόρων τόφφων και σχιστολίθων (χαρακτηριστικές είναι οι γλυφές των αργίλων, ενδεικτικές του πόσο εύκολα υποκύπτει το συγκεκριμένο υλικό στη δ.). Σημαντικό όμως ρόλο στη μορφή που θα πάρει ένα πέτρωμα από την επίδραση των διαβρωτικών παραγόντων παίζουν και οι κλιματικές συνθήκες, όπως επίσης και το ύψος του ανάγλυφου. Έτσι, οι ασβεστολιθικές μάζες στις Άλπεις παρουσιάζουν τελείως διαφορετική μορφή από εκείνες των οροπεδίων Κος στη νότια Γαλλία, όπου εμφανίζονται έντονα καρστικά φαινόμενα. Τα αργιλικά πετρώματα, εξάλλου, παρουσιάζουν τελείως διαφορετική συμπεριφορά σε υγρές περιοχές σε σύγκριση με ξηρές περιοχές. Οι διαβρωτικοί παράγοντες, ανάλογα με το αποτέλεσμα που επιφέρουν, αποκαλούνται με διάφορες ονομασίες: η διαβρωτική ενέργεια των κυμάτων και των θαλάσσιων ρευμάτων ονομάζεται απόξεση· η αιολική δ., που οφείλεται στα στερεά μόρια που μεταφέρονται εν αιωρήσει με τον άνεμο και προκαλούν μορφές όπως οι χύτρες, οι μύκητες, οι αψίδες, οι διάτρητοι χάλικες κ.ά. λέγεται απορρίνιση· όταν o άνεμος αφήνει τα βαρύτερα στοιχεία και μεταφέρει τελικά τα λεπτόκοκκα, σχηματίζοντας ομοιόμορφες ερημικές πεδιάδες, η ενέργεια αποκαλείται αποφύσηση. Αποκομιδήαπογύμνωση ονομάζεται η επιφανειακή μεταφορά των υλικών των πετρωμάτων από τα νερά της βροχής που ρέουν ελεύθερα κατά μήκος των μεγαλύτερων τοπογραφικών κλίσεων. Μια ιδιαίτερη μορφή δ. είναι η καρστική, που επιτελείται σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν η μηχανική ενέργεια συνοδεύεται από χημική διάλυση και αποσύνδεση του πετρώματος, όπως συμβαίνει κυρίως στους ασβεστόλιθους (καρστικότητα). Τα αποτελέσματα της δ. είναι οπωσδήποτε επιζήμια για τον άνθρωπο. Για να εμποδιστούν οι ταχείες δράσεις της δ., ο άνθρωπος προσπαθεί να σταθεροποιήσει τις πλαγιές ή να ανακόψει την ταχύτητα του ανέμου με την αναδάσωση ή με άλλα ειδικά ανασχετικά έργα (περιφράγματα κλπ.), ενώ προστατεύει την κοίτη των ποταμών και των χειμάρρων με διάφορα τεχνικά έργα (χαλινούς, αναχώματα, πλατείες κλπ.) και προφυλάσσει τις όχθες με τοίχους, δικτυωτά παραπέτα κλπ. (Χημ.) Χημικό ή ορθότερα ηλεκτροχημικό φαινόμενο που προκαλείται κατά την προσβολή επιφανειών, κυρίως μεταλλικών, από ατμοσφαιρικούς παράγοντες ή από διάφορα υγρά τα οποία γι’ αυτό τον λόγο ονομάζονται διαβρωτικά. Συνέπεια του φαινομένου είναι η αλλοίωση των επιφανειακών ιδιοτήτων του σώματος και ορισμένες φορές και των βαθύτερων στρωμάτων του. Η δ. οφείλεται σε μια χημική αντίδραση μεταξύ του μετάλλου ή άλλου σώματος και του διαβρωτικού υλικού, κατά την οποία σχηματίζονται ορισμένες ενώσεις, όπως για παράδειγμα τα οξείδια, τα θειοπαράγωγα κλπ. Η ηλεκτροχημική θεωρία της δ. αποδέχεται ότι στο εσωτερικό των μετάλλων μπορούν να δημιουργηθούν ηλεκτρικά ρεύματα που οφείλονται στον σχηματισμό τοπικών γαλβανικών στοιχείων κατά την επαφή δύο διαφορετικών μετάλλων, στις διάφορες συγκεντρώσεις ή ακόμα και σε άλλα αίτια. Εκτός από τη δ. που προκαλείται από τα αλμυρά νερά, ειδικό ενδιαφέρον, από τεχνικής άποψης, παρουσιάζει η δ. των υπόγειων εγκαταστάσεων και των αγωγών, όπως επίσης και εκείνη που οφείλεται στα ηλεκτρικά ρεύματα που το διαρρέουν. Επειδή είναι συχνά αναγκαίο να προστατευθούν οι μεταλλικές επιφάνειες από τη δ., εφαρμόζονται διάφορα προστατευτικά συστήματα. Από τα συνηθέστερα είναι οι μεταλλικές επιστρώσεις ή επιμεταλλώσεις (χρωμίωση, επιψευδαργύρωση) και η επικάλυψη με βερνίκι. Ένας τύπος προστασίας που χρησιμοποιείται αρκετά είναι ο ηλεκτροχημικός· πλάκες από πολύ εύλυτο μέταλλο (π.χ. ψευδάργυρος) τοποθετούνται κοντά στις επιφάνειες που θα πρέπει να προστατευθούν, έτσι ώστε να αποτελούν τις ανόδους των σχηματιζόμενων στηλών. Ορισμένα μέταλλα παρουσιάζουν το φαινόμενο της παθητικότητας· όταν δηλαδή εμβαπτιστούν σε ειδικά διαλύματα, επικαλύπτονται από ένα λεπτότατο στρώμα οξειδίου που τα προστατεύει από κάθε περαιτέρω προσβολή. Tην ιδιότητα αυτή διαθέτουν το χρώμιο, το αλουμίνιο, το νικέλιο κ.ά. Απόκρημνη ακτή κοντά στην ισπανική πόλη Αλικάντε, η μορφολογία της οποίας οφείλεται στη διαβρωτική ενέργεια της θάλασσας. Διάβρωση μολύβδου σε τηλεφωνικά καλώδια. Το κόκκινο χρώμα οφείλεται σε καθοδική διάβρωση. Όγκος ψαμμίτη απομονωμένος εξαιτίας της διάβρωσης κοντά στη Βίλα Βέλα (Βραζιλία). Τα συμπαγή πετρώματα, όπως οι ψαμμίτες, οι γραφίτες και οι λάβες, παρουσιάζουν μεγάλη αντίσταση στους παράγοντες της διάβρωσης και γι’ αυτό σχηματίζουν τραχιές και απότομες μορφές. Η διαβρωτική ενέργεια του νερού είναι ανάλογη με την κλίση της κοίτης. Στην περίπτωση των καταρρακτών η ενέργεια του νερού είναι μεγάλη. Ψαμμίτης που έχει υποστεί διαγένεση και μετατράπηκε σε συνεκτικό πέτρωμα. Tα οκτώ αυτά σχέδια εικονίζουν την ισοπεδωτική ενέργεια της διάβρωσης σε μία περιοχή που έχει υποστεί ορεογενετικές κινήσεις· υποτίθεται ότι ο κύκλος αρχίζει στο τέλος του ολιγόκαινου (πριν από 35 εκατ. χρόνια). 1) Μετεωρική διάβρωση (βροχή, χιόνι) με (2) σχηματισμό σαρρών. 3) Διαβρωτική ενέργεια των παγετώνων με αποσύνθεση λιθώνων. 4) Διαβρωτική ενέργεια ποταμών με αποτέλεσμα να σχηματιστούν υδατογενή αυλάκια, χαράδρες και κοιλάδες. 5) και 6) Σχηματισμός πυραμίδων και γλυφών. 7) Σχηματισμός ανάγλυφου με βραχώδεις προεξοχές. 8) Διάβρωση ακτών από την ενέργεια της θάλασσας. 9) Μετεωρική και αιολική διάβρωση σε ερημικό περιβάλλον. 10) Σχηματισμός αμμωδών εκτάσεων και θινών.

* * *

η (AM διάβρωσις) [διαβιβρώσκω]

η φθορά, το φάγωμα, το λειώσιμο

αρχ.

η εξέλκωση.